Van groeiverslaving naar groei-onafhankelijkheid: op weg naar een Nieuwe Economie
In een wereld die steeds vaker geconfronteerd wordt met ecologische grenzen en sociale ongelijkheid, groeit het besef dat ons huidige economische systeem niet langer houdbaar is. Tijdens de sessie Veranderfinanciën bij de Veranderschool kwamen inzichten bovendrijven die wijzen op de noodzaak én de mogelijkheid van een fundamentele verandering: van een verslavende groeieconomie naar een economie die ruimte laat voor rusten betekenis. Een nieuwe economie, waarin niet groei maar welzijn en balans centraal staan.
De economie als verslavend systeem
Ons huidige economische systeem functioneert als een verslaving. Niet in de metaforische zin, maar in de diepgewortelde psychologische en gedragsmatige patronen die het in stand houden. We consumeren niet omdat we moeten, maar omdat we verlangen. Maar, wat gebeurt er als dat verlangen aanvoelt als een noodzaak?
Neem de uitspraak: "Ik moet in de winter echt even op vakantie." Dit klinkt als een legitieme behoefte, maar is in werkelijkheid vaak een door marketing en sociale normen gecreëerde begeerte. De drang naar meer – naar comfort, naar consumptie, naar ervaring – wordt gepresenteerd als onontkoombaar. Zo transformeert begeerte langzaam in een schijnbare behoefte en worden we meegesleept in een cyclus waarin ‘meer’ altijd het antwoord lijkt te zijn.
Groei als doel, of als reflex?
Onze economie is geobsedeerd door groei. Groei van het bruto binnenlands product, groei van marktaandeel, groei van persoonlijke rijkdom. Maar waarom eigenlijk? Deze drang naar meer lijkt ingebakken in het systeem. En misschien zelfs in onszelf.
De Britse econoom William Stanley Jevons beschreef al in de 19e eeuw wat nu bekend staat als de Jevons paradox: technologische vooruitgang die leidt tot efficiënter gebruik van grondstoffen, zorgt paradoxaal genoeg niet voor minder verbruik, maar juist voor méér consumptie. De efficiëntie wordt opgeslokt door een grotere schaal van gebruik. De winst voor het milieu blijkt een illusie.
Dat roept de vraag op: is het niet tijd om groei als norm los te laten? Niet als radicale afwijzing, maar als bewuste relativering. Een overgang van groeiverslaafd naar groei-onafhankelijkheid. In zo’n houding wordt groei niet langer als vanzelfsprekend nagestreefd, maar afgewogen op basis van ecologische draagkracht en sociaal welzijn.
De schaduw van het kolonialisme
Onze groeidrang heeft historische wortels. Het koloniale verleden laat zien hoe het streven naar meer grondstoffen, meer macht, meer winst, systematisch ten koste ging van anderen. Kolonialisme is de ultieme manifestatie van een economie gebaseerd op uitputting: van mensen, van ecosystemen en van culturen.
Dit leidt tot de vraag: is dit de aard van het beestje? Zit deze drang naar meer in de mens, of is het een systeemfout die sommige mensen en groepen meer beïnvloedt dan anderen? Interessant is dat de ‘gewone mens’ in het verleden vaak juist niet deelnam aan dit systeem van verovering en uitbuiting. Het zijn structuren, elites en economische belangen die dit gedrag stuurden en legitimeerden.
Misschien ligt hier een sleutel: als de gewone mens niet per se groeiverslaafd is, dan kan een andere economie wél wortelschieten, mits we het systeem veranderen.
Laat groei even los
De uitnodiging van de nieuwe economie is eenvoudig maar radicaal: laat groei even los. Wat gebeurt er als we economische waarde niet langer meten in euro’s of marktaandeel, maar in welzijn, verbondenheid, en duurzaamheid? Wat als we begeerte durven te herkennen als wat het is, een ingeprent verlangen, en onszelf trainen om genoeg te herkennen?
Dat betekent niet dat we stilstaan. Maar beweging krijgt een andere richting. Innovatie blijft mogelijk, maar niet langer als instrument om oneindige consumptie aan te jagen. Productiviteit blijft belangrijk, maar in dienst van rechtvaardigheid, niet van uitputting.
In deze economie zijn vakanties niet langer een noodzaak, maar een bewuste keuze. Technologie is geen excuus voor meer consumptie, maar een kans om met minder middelen méér betekenis te creëren. Groei is geen doel, maar een mogelijkheid die zich aandient wanneer het echt waarde toevoegt.
Naar een economie van betekenis
De transitie naar een nieuwe economie vraagt niet alleen om andere structuren en beleid, maar ook om een ander verhaal. Een verhaal waarin we ons losmaken van de mythe van schaarste en competitie en opnieuw ontdekken wat genoeg is.
Dat begint bij reflectie. Reflecteren op onze verlangens, onze gewoonten en onze taal. Want pas wanneer we erkennen dat onze behoeften vaak gecreëerde begeerten zijn, kunnen we de vrijheid terugvinden om andere keuzes te maken.
De nieuwe economie is geen blauwdruk, maar een zoektocht. Een proces van ontwennen en opnieuw verbinden. Met de aarde en met elkaar.
Verder lezen
