Theory U: succesvol verandering realiseren

De kunst is om in tijden van succes al aan de rand van je systeem te staan en toekomstige uitdagingen te zien. En dat vraagt volgens Otto Scharmer de vaardigheid to let go and let come. Als je wacht tot iets gebeurt, ben je al te laat, vertelt hij in een gesprek via Zoom. Disruptie vindt op veel verschillende gebieden plaats: technologie, demografische ontwikkelingen, het milieu of de toenemende ongelijkheid. ‘Het makkelijkste is om over al die veranderingen te praten, het moeilijke is om de verbinding met alle stakeholders in stand te houden en de ongemakkelijke waarheid onder ogen te zien.’

COVID-19
‘Corona toont hoe afhankelijk we van elkaar zijn en hoe verbonden alles is. Het virus is als een leraar over onze onderlinge afhankelijkheid. Opvallend is hoe weinig Europa leert van Azië als het om de aanpak van het coronavirus gaat. “Ja we zijn geen dictatuur”, hoor je dan. Maar dat is behoorlijk racistisch. Azië is niet alleen maar China, de meeste landen zijn democratisch. En door hun aanpak hebben ze nu aanzienlijk meer vrijheid dan wij. In Europa mopperen we over mondmaskers en afstand houden als een gigantische inbreuk op onze vrijheid. Dat is belachelijk. In plaats van te leren van anderen, denken wij het, als zogenaamd “verlichte” landen, beter te weten.

Dat is steeds de grote vraag: ben je in contact met de realiteit of laat je alles maar gebeuren en probeer je er dan doorheen te worstelen? COVID-19 is geen situatie waar je even doorheen worstelt, het vraagt om een systemische wereldwijde aanpak.’

Black Lives Matter
‘Bij Black Lives Matter gaat het om structureel geweld. Het maakt duidelijk dat het niet volstaat als jij van jezelf vindt dat je geen racist bent. Je denkt ten onrechte dat er geen problemen zijn als jij geen vooroordelen hebt. Vanuit het perspectief van leiders moet je in staat zijn om naar de schaduwkanten te kijken van onze beschaving en geschiedenis. De schaduwkant is geen probleem dat opgelost moet worden, maar een bron van transformatie.’

De bestorming van Het Capitool
‘Een aanval op de democratie toont hoe gebroken wij zijn als samenleving. In de Verenigde Staten zie je veel ontkenning van ongemakkelijke waarheden zoals stemresultaten, het coronavirus of de klimaatcrisis.

Een oplossing is om je beter te verhouden tot de realiteit. De essentie van wetenschap is: laat de data tot je spreken. Dat moeten we cultiveren en verdiepen. Voor leiders betekent dat dieper leren luisteren. En niet alleen luisteren binnen je eigen bubbel, maar naar de randen gaan en met betrokkenen praten die wellicht juist door jouw systeem benadeeld worden. Kun je voelen wat zij voelen? De basis voor collectieve vernieuwing en vooruitgang is volgens mij een architectuur van verbinding creëren waarbij je elkaar werkelijk kunt horen en voelen.’

Klimaatverandering

‘Er is een groot collectief gat tussen weten en doen. We kennen alle feiten en toch gebeurt er vrij weinig zoals op het gebied van klimaatverandering. Het gaat om het ontwikkelen van action confidence, het zelfvertrouwen om in onbekend terrein te stappen en niet alleen maar reageren op de omstandigheden zoals die zich voordoen. De vaardigheid om diep te luisteren is niet iets dat je meteen kunt, het vereist oefening en een omgeving die hiervoor de ruimte biedt. Het vraagt om commitment.

Dat we soms te laat feedback ontvangen over onze handelingen maakt het moeilijker om te leren. We moeten soms hard tegen een muur aanlopen voordat een verandering op gang komt. Het is cruciaal dat we de resultaten ervaren voordat het te laat is. En daarvoor heb je een hele samenleving nodig en niet alleen de overheid of het bedrijfsleven. Er zijn nog te vaak silo’s.’

Leiderschap
‘Leiderschap is het overbruggen van de kloof tussen de gigantische uitdagingen voor de benodigde transformatie en het gebrek aan vaardigheden om dat te realiseren. Er zijn overal kleine hoopgevende initiatieven te vinden, maar pas als we op grotere schaal en multidisciplinair kunnen aanvoelen wat er nodig is kan grootschalige verandering plaatsvinden. Het potentieel is aanwezig, maar zit vaak op slot. Je hebt eigenlijk steeds meer twee soorten bedrijven: een bedrijf waar je trots bent om te werken of een bedrijf waar jij je voor schaamt. Bedrijven als Facebook en Google begonnen ooit idealistisch, maar ondermijnen nu de democratie.’

Technologie
‘Technologie heeft gigantisch potentieel om verandering te realiseren. De vraag is dan: maak jij of je organisatie de wereld beter? Of juist slechter? De machtsgreep van technologiebedrijven is een van de belangrijkste uitdagingen van de 21^ste eeuw. De mogelijkheid om ons gedrag als gebruikers collectief te manipuleren is als het ware het product van die bedrijven. En dat is potentieel het einde van democratie.’

Economie
‘En wat is volgens ons de essentie van economie? Gaat het om het maximaliseren van de winst van een paar bedrijven of om het welbevinden van ons allen? Bij het laatste moet er een radicale omwenteling plaatsvinden.

We onderschatten onze vaardigheid om onze toekomst te beïnvloeden. Ik denk dat we wel degelijk alle uitdagingen het hoofd kunnen bieden. Maar het is een fragiele situatie waar we ons in bevinden. Ik denk dat niet de planeet, maar de hele mensheid, het grootste gevaar loopt.’

Dit artikel werd in 2021 in de derde editie van het magazine Reis van SeederDeBoer gepubliceerd.

Tekst: Dominique Haijtema