SEEDERDEBOER

EXPERTISE

VAN DIGIDAKEN NAAR MULTIROOFS: INNOVATIE IN STEDELIJKE DUURZAAMHEID

Van Digidaken naar MultiRoofs: innovatie in stedelijke duurzaamheid

Het tekort aan ruimte is een probleem dat niet alleen in Nederland speelt, maar ook in andere Europese landen. Steden kunnen nauwelijks nog uitbreiden, terwijl ze ook moeten voldoen aan duurzaamheidseisen. ‘Als we alle doelstellingen willen realiseren, zouden we drie keer de oppervlakte van Nederland nodig hebben,’ zegt Thomas Anbeek, senior consultant bij SeederDeBoer. ‘We moeten ruimte op een slimme manier gebruiken, vooral in stedelijke gebieden.’ Thomas kijkt met enthousiasme terug op zijn werk als projectleider van Digidaken, het project van de gemeente Rotterdam. Sinds eind 2023 werkt hij aan de doorontwikkeling van multifunctionele daken die bijdragen aan de leefbaarheid, duurzaamheid en de slimme stad van de toekomst. ‘Het is een uitdagend en interessant project,’ vertelt Thomas. ‘Inmiddels heeft het project de naam MultiRoofs gekregen.’

In dit artikel geven Thomas Anbeek en Sven Bonte, consultants bij SeederDeBoer, een inzicht in dit internationale initiatief. Ook opdrachtgever Paul van Roosmalen (Programmamanager Multifunctionele Daken bij de gemeente Rotterdam) en Esther Veenendaal (Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland), die betrokken was bij de subsidieaanvraag bij Interreg, komen aan het woord.

Drie opdrachten voor Thomas en Sven

Thomas Anbeek werd door de gemeente Rotterdam benaderd voor drie belangrijke opdrachten. Allereerst moest het prototype, Roofscape, gecreëerd in samenwerking met twee architectenbureaus, MVRDV en Superworld, verder worden ontwikkeld en opgeschaald naar Europees niveau. Het Roofscape prototype was een digitale tweelingapplicatie, een 3D-visualisatie, van de daken in een wijk in Rotterdam. Hier konden vervolgens verschillende vormen van dakgebruik op geplot worden. Als deze tool wordt opgeschaald naar een grootstedelijk gebied, kan het betreffende gemeentebeleid voeren op de daken en dakeigenaren met als doel meer multifunctioneel dakgebruik.

De tweede opdracht was het bouwen van een consortium, nationaal of Europees, om het prototype verder te ontwikkelen. De derde opdracht was het vinden van financiering voor deze initiatieven.

‘In de gesprekken die ik voerde met experts uit de dakenwereld, werd snel duidelijk dat financiering de sleutel was,’ legt Thomas uit. ‘Zonder geld kun je geen consortium opbouwen of het prototype verder ontwikkelen.’ Hij onderzocht de beschikbare Europese financieringsmogelijkheden en ontdekte vier opties. Dit leidde tot een groot evenement georganiseerd in Rotterdam, waar 60 deelnemers fysiek en 40 online aanwezig waren, afkomstig uit heel Europa. ‘De fysieke deelnemers kwamen voornamelijk uit Nederland, de online deelnemers uit allerlei Europese landen waaronder uit Noorwegen, Zwitserland, Spanje, Italië en Engeland. Het was toen heel breed, later is dat smaller geworden,’ vervolgt Thomas. ‘Zo’n evenement bleek een gouden greep om enthousiasme op te wekken voor het project. Vanaf dit moment werd er ingezet op Interreg NWE, een Europese subsidie. Dat was het moment dat Sven erbij kwam.’

“Rotterdam groeit, en we hebben ruimte nodig. Het landschap aan daken biedt mogelijkheden”

Paul van Roosmalen

Programmamanager Multifunctionele Daken bij de gemeente Rotterdam

Een schaap met vijf poten

Paul van Roosmalen, gemeente Rotterdam: ‘Thomas was geknipt voor deze job. Je moet zoveel kunnen, we zochten echt een schaap met vijf poten. Je moet verstand hebben van de processen, de Engelse taal goed machtig zijn, je weg kunnen vinden binnen de Europese subsidies, een aanvraag kunnen schrijven, een consortium kunnen bouwen, met de belangen van allerlei betrokken instanties kunnen dealen en dat moet allemaal ook nog eens in een redelijk korte tijd. Thomas heeft dat allemaal gerealiseerd. Heel knap!’

Het bleek echter wel heel veel werk, teveel voor één man, dus werd Sven erbij gehaald. Paul: ‘Sven deed heel veel werk achter de schermen. Dat was echt een slimme zet omdat hij heel veel dingen oploste, contacten onderhield met alle consortiumpartners, zaken bijhield, afspraken vastlegde en zorgde dat alles gestroomlijnd verliep. Dat hadden we echt nodig.’

Bouwen aan het consortium

Sven vertelt over de uitdagingen bij het samenstellen van het consortium: ‘Er moest heel veel gebeuren. Het was belangrijk om de juiste steden te vinden die betrokken wilden worden. We focusten ons op verstedelijkte gebieden, waar de ruimte beperkt is en multifunctionele daken essentieel kunnen zijn. Steden zoals Parijs, Mannheim en Brussel sloten zich aan, wat zorgde voor een uitstekende spreiding.’ Verder sloten ook Roofscapes (Parijs) en Rooftop Revolution (Amsterdam), een startup en een non profit met een focus op multifunctioneel dakgebruik, zich aan bij het project. Daarnaast zijn ook kennisinstellingen zoals Dublin City University, FARI Brussels, en TU Delft, en een netwerkorganisatie gefocust op datastandaarden, OASC, projectpartners.

Paul: ‘Dat de regio Parijs meedoet is geweldig. De régio, niet de stad, dus we hebben het dan over zo’n 20 miljoen mensen. Dat zijn heel veel daken. En ook Brussel doet mee, de kleinere steden Mannheim in Duitsland, Mechelen in België en in Ierland Dublin zijn prima aanwinsten, want gezamenlijk bieden ze -met Rotterdam als lead partner- een brede range aan omvang van het stedelijk gebied en daarmee meerdere soorten daklandschappen.’

Universiteit en innovatie

Een belangrijke partner in het consortium is de Technische Universiteit Delft, die een doorontwikkeling van de 3D BAG (Nederlandse basisregistratie) ten behoeve van multifunctioneel dakgebruik voor haar rekening neemt. Paul van Roosmalen legt uit: ‘We moeten aansluiten bij bestaande datasystemen (zoals 3D BAG) en die door ontwikkelen en samenbrengen tot een nieuwe norm voor dakgebruik. De TU Delft speelt hierin een sleutelrol.’

Een andere, belangrijke deelnemer aan het consortium is architectenbureau MVRDV in Rotterdam. ‘Zij kunnen plannen visualiseren en heel goed meedenken over de vraag hoe je een en ander in het ruimtelijk proces een plek geeft. Daarnaast zijn zij gespecialiseerd in computational design: ontwerpopgaven benaderen vanuit de rekenkracht van computers,’ aldus Paul.

Samenwerking met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)

Esther Veenendaal werkt bij het National Contactpoint Interreg Europe van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). ‘Bij de RVO werken we met meer dan 6000 mensen aan het bevorderen van duurzaamheid, innovatie en ondernemerschap in Nederland, Europa en in de rest van de wereld. In november 2023 kreeg ik een e-mail van Thomas en Sven over het project Digidaken, dat nu MultiRoofs heet, met de vraag voor subsidie vanuit Interreg. We hebben daarop intensief contact gehad. MultiRoofs is een groot project waarbij14 partners uit 5 landen in Noord-West Europa zijn betrokken. Het ging om een flinke subsidievraag, meer dan 6 miljoen. Wij, vanuit de RVO, helpen dan de beste aansluiting te vinden bij het Interregprogramma, zodat de subsidieaanvraag de grootste kans van slagen heeft. En dat is gelukt.’

Esther vertelt verder dat in de betreffende Europese subsidiepot zo’n 300 miljoen euro zit en is bedoeld voor projecten in zeven landen: Nederland, België, Ierland, Luxemburg, Zwitserland, het westelijk deel van Duitsland en het noordelijk deel van Frankrijk. Gezamenlijk heet dit gebied Noord-West-Europa. Om in aanmerking te komen voor een subsidie moeten minimaal drie organisaties uit drie landen betrokken zijn bij het project. Er mogen organisaties van buiten het gebied meedoen maar dan moet wel worden aangetoond dat geen geschikte organisatie binnen het gebied kon worden gevonden.

‘Ik ben enorm positief over Thomas en Sven,’ aldus Esther. ‘Ze zijn heel nieuwsgierig en gedreven, stellen de juiste vragen en pakken aanbevelingen van onze kant heel goed op. Fijne mensen om mee samen te werken. Het is knap dat ze in een jaar zo’n goed project hebben gelanceerd, passend bij het Interregprogramma, met zoveel internationale partijen.’

“In dit project komt de wens van Interreg dat organisaties in Europa meer gaan samenwerken goed tot zijn recht.”

Esther Veenendaal

Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland

De kracht van multifunctionele daken

Daken bieden veel ongebruikte ruimte. De gemeente Rotterdam heeft een kleurcoderingssysteem ontwikkeld om deze ruimte optimaal te benutten. De verschillende kleurcodes geven aan wat er met een dak gedaan kan worden:

Gele daken: duurzame energie opwekken met zonnepanelen & kleinschalige windenergie

Blauwe daken: waterberging

Groene daken: biodiversiteit

Rode daken: gebruiksdaken. Denk aan een sportveld of een café

Paarse daken: optoppen. Een extra woonlaag bouwen

Grijze daken: nutsfuncties

Oranje daken: logistieke functies zoals een drone platform of dakbruggen

Sven: ‘Het is natuurlijk heel interessant om de verschillende bestemmingen slim te combineren. Bijvoorbeeld blauwe, gele en groene daken: waterberging, duurzame energie én biodiversiteit. Dan ben je dus echt multifunctioneel bezig. Het zijn gouden combinaties. Combineer je geel en groen, zonnepanelen met biodiversiteit, dan heeft dat als effect dat de temperatuur lager blijft. Het groen zorgt daarvoor en dat maakt de zonnepanelen weer effectiever. Door goed te combineren kun je de afzonderlijke functies nog versterken. Groen en rood is een ander voorbeeld: een sportveld met groen er omheen, dat is prettiger, koeler.’

‘Ook interessant is optoppen. Dat geeft heel veel extra mogelijkheden want er ontstaat niet alleen een nieuwe woonlaag, maar ook een dak waarmee je weer van alles kunt,’ aldus Thomas. ‘In het Nationaal DakenPlan vind je veel mooie aanbevelingen voor de beste combinaties.’

Een toekomstige standaard voor de steden van morgen

Thomas vertelt dat een standaard voor multifunctionele daken belangrijk is voor de steden van morgen in relatie tot duurzaamheid en leefbaarheid. ‘De werkwijze in de verschillende Europese steden zal wel steeds wat anders zijn. Zo kan je in Nederland via de VvE en woningbouwcorporaties snel een grote impact maken, in bijvoorbeeld België werkt dat heel anders. Het doel van Interreg is transnationaal samen te werken en oplossingen te vinden die in de lokale context werken. We hebben een transnationaal probleem gesignaleerd en in kaart gebracht, namelijk het gebrek aan ruimte, de oplossing die wij voorzien, multifunctioneel dakgebruik, zal in de verschillende steden nét iets anders zijn. Bij de daadwerkelijke oplossing speelt van alles mee: de lokale context, culturele context, de organisatorische context etc. Het is erg tof om technologische innovatie, een digitale tweelingapplicatie gebaseerd op lokale data, in te zetten om transnationale uitdagingen te koppelen aan bewezen oplossingen.’

De uitdagingen rondom ruimte en duurzaamheid zijn complex, maar het MultiRoofs-project biedt een innovatieve oplossing die in verschillende steden op maat kan worden toegepast. Het project laat zien hoe samenwerking op Europees niveau kan leiden tot praktische, multifunctionele oplossingen voor de toekomst.

Wat is MultiRoofs

Het MultiRoofs-project richt zich op de toenemende schaarste aan stedelijke ruimte in Noordwest-Europa (NWE), een regio die te maken heeft met dringende problemen zoals klimaatverandering, de groeiende vraag naar energie en een tekort aan woningen. In Nederland alleen al is er meer dan 1.300 km² aan ongebruikte dakruimte, wat daken een enorme transformatieve potentie biedt. Deze ruimtes kunnen ingezet worden voor het opwekken van hernieuwbare energie, het bevorderen van biodiversiteit, het opvangen van regenwater, recreatie en zelfs woningbouw. Door multifunctionele daken te ontwikkelen kunnen steden zich aanpassen aan klimaatverandering en de groei van stedelijke gebieden, terwijl ze tegelijkertijd leefbaar blijven.

Wat is Roofscape

Het Roofscape prototype was een digitale tweeling, een kaart, van de daken in een wijk in Rotterdam. Hier konden vervolgens verschillende vormen van dakgebruik op geplot worden. Als deze tool wordt opgeschaald naar een groot stedelijk gebied, kan de betreffende gemeente beleid voeren op de daken en dakeigenaren met als doel multifunctioneel dakgebruik.